In januari 1942 stootten afdelingen van het rode leger op de achterhoede van de Duitse legergroep Mitte en bedreigden daarmee de samenhang van het Duitse front. Om een doorbraak te voorkomen, wierp de opperbevelhebber van het 9e leger, generaal Model, het SS-regiment Der Fűhrer onder het bevel van Obersturmbannfűhrer Otto Kumm in de strijd bij de bocht van de Wolga, in de nabijheid van Rzjew. Totdat Model voldoende versterkingen had laten aanrukken, moest het regiment tegen de aanstormende sowjettroepen een smalle barrière houden die de verbinding met het westen openhield. Bij een temperatuur van 52 graden onder nul hield Kumms regiment stand tegen de vijandelijke bestorming, uur na uur, dag in en dag uit. Op 18 februari versloeg Model de Russische formaties. Het SS-regiment werd afgelost. Kumm meldde zich bij de generaal. Model zei: ‘Ik kan uw regiment nog niet missen. Hoe sterk is het nog?’ Kumm wees uit het raam. ‘Mijn regiment staat hier buiten aangetreden.’ En het stond er: vijfendertig man sterk – het restant van tweeduizend. Deze gebeurtenis laat zien hoe de Waffen-SS de brandweer van het Duitse leger aan het oostelijk front was geworden. Waar ergens de Wehrmacht met een nederlaag werd bedreigd; waar haar formaties door de tegenpartij werden omsingeld en de terugtocht een catastrofale snelheid kreeg, was de Waffen-SS altijd bereid de kameraden van de Wehrmacht voor de totale ondergang te behoeden. Toen in het voorjaar van 1942 sowjetformaties vijf Duitse divisies bij Demjansk hadden omsingeld, was de SS-divisie Totenkopf de ziel van de tegenstand, terwijl andere eenheden van de SS-divisie aan de spits van de Wehrmacht-formaties door de omsingeling heen braken en der verdedigers redden. Demjansk, Rzjew, de Mius en het Ladogameer – elk van deze namen herinnert aan ongeëvenaarde militaire acties van een korps dat het symbool was geworden van militair uithoudingsvermogen.

Na de nederlaag in Stalingrad waren grote Duitse operaties in de Sowjetunie niet meer denkbaar zonder de Waffen-SS. Steeds werden nieuwe SS-divisies opgesteld en in de strijd geworpen. Drie van de vier oudste divisies, de Leibstandarte, Das Reich en Totenkopf, werden omgevormd tot pantserformaties en nieuwe pantsereenheden volgden snel. In het voorjaar van 1943 sloeg SS-Obergruppenfűhrer Hausser in de sector Charkow met zijn 2e SS-pantserkorps een groots opgezette aanval van het rode leger af en in de zomer stond hij met zijn korps aan de spits van de in het zuiden aanvallende troepen bij het laatste grote Duitse offensief in de Sowjetunie – dat overigens grandioos mislukte. Een jaar later verhinderden SS-formaties tweemaal een herhaling van Stalingrad. Ze doorbraken de moordende Russische omsingelingen bij Tjserkassy en Kamenets-Podolski.

Onder de mokerslagen van de Russische katoesja’s en van pantser- en infanterieaanvallen werden het elan en de Kampbesessenheit van de Waffen-SS om terug te slaan alleen maar opgezweept. Spoedig verwierf ze zich een legendarische faam, die veel weg had van bijgelovige vrees en afgunstige bewondering. Veel soldaten van de Wehrmacht konden een gevoel van rivaliteit en afgunst niet onderdrukken, als ze zagen hoe de Waffen-SS, steeds meer op de voorgrond trad en daarbij kennelijk door de regering werd bevoorrecht. Bovendien namen zijn aanstoot aan de abnormale bezetenheid van de Waffen-SS, die zich tegenover hulpeloze gevangenen en een apathische bevolking met dezelfde rauwheid ontlaadde als tegenover een gewapende tegenstander.

Soldaten van de SS-divisie Wiking schoten zeshonderd Galicische joden neer ‘als vergelding voor Sowjetwreedheden’. De SS-divisie Prinz Eugen doodde de inwoners van het Servische plaatsje Kositica, omdat vanuit de dorpskerk geschoten zou zijn op de Duitse troepen. De SS-Polizeidivision verwoestte na een gewapende overval op een van haar eenheden de Noordgriekse plaats Klissura. Later vernietigde een compagnie van de SS-pantserdivisie Das Reich het Zuidfranse dorp Oradour-sur-Glane met bevolking en al; Bij Malmédy schoot de Waffen-SS honderden Amerikaanse krijgsgevangenen neer.

De infiltratie van elementen uit de folterkamers van de Gestapo en het concentratiekamp, die geen militaire discipline kenden en voortkwamen uit de onderwereld van politiek fanatisme maakte de Waffen-SS rijp voor onmenselijke oorlogsvoering van elke soort. Wie hetzelfde uniform droeg als de bewakers van de concentratiekampen: wie individuen uit beruchte vernietigingskampen, zoals Auschwitz, in zijn rijen opnam; wie zijn eigen mannen afstond aan de Einsatzgruppen voor de massamoord, die Endlösung heette, behoefde zich niet te verbazen dat de moraal van de SS-soldaten vergiftigd werd. De Waffen-SS had al lang opgehouden een elitetroep te zijn. Al in 1943 lag een derde van de oorspronkelijke divisies onder de Russische aarde. De Waffen-SS moest verliezen incasseren die ieder ander leger de ruggengraat zouden hebben gebroken. De divisie Wiking alleen al verloor bij de felle strijd in Tserkassy alle tanks, de gehele uitrusting en de helft van de manschappen. De nieuwe SS-soldaten die de gelederen aanvulden, verminderden de strijdvaardigheid van de Waffen-SS. Dikwijls deden zij hun dienst met tegenzin; in vele gevallen immers waren ze tot dienstneming geprest of met valse beloften ertoe verleid. Ze waren zonder geestdrift bij de Waffen-SS in dienst gegaan: slecht opgeleid en sceptisch geworden. Met hen kwam er een andere mentaliteit in de Waffen-SS. Als bijzonder ergerlijk werden de Volksduitsers beschouwd die op de Balkan met twijfelachtige methoden voor de Waffen-SS gerekruteerd waren. In de jaren 1940 en 1941 toen Hitler zijn grootste triomfen vierde, hadden de Volksduitsers zich gretig voor de Waffen-SS gemeld. Later echter kwamen ze zonder een spoor van geestdrift. Theodor Eicke, de commandant van de Totenkopf-divisie, meende bij hen een ‘neiging tot ongehoorzaamheid’ op te merken en een ‘neiging om zich te drukken’. De cavaleriedivisie Florian Geyer constateerde bij de Volksduitsers een opvallende onverschilligheid en terughoudendheid die verlammend werkten op de troep. Al gauw was het een gunstig teken, als een SS-divisie zo weinig mogelijk Volksduitsers in haar gelederen telde. In deze malaise zochten de commandanten van de Waffen-SS hun toevlucht tot een utopie: alleen de Europese, niet- Duitse vrijwilligers zouden de SS het elan teruggeven dat zij voordien had bezeten. Ze zagen in de Waffen-SS al een toekomstig internationaal leger, een Europese grande armée, dat op de Russische slagvelden het ‘Nieuwe Europa’ van Adolf Hitler zou helpen opbouwen.

Heel even gaven de buitenlanders (van wie misschien een tachtigduizend uit de landen van Noord- en West-Europa) die zich hadden laten aanwerven, aan die utopie een glans van wekelijkheid. De zucht naar avontuur had hen bij de SS terecht doen komen, soms ook de droom eens als kolonist in het oosten te kunnen wonen. Er waren er ook die door dienstneming in de vrijwilligerslegioenen van de Waffen-SS de onafhankelijkheid van hun door de Duitsers bezette landen dachten veilig te stellen. Maar de Europese illusies hadden geen lang leven. De buitenlanders werden in de Waffen-SS geconfronteerd met mensen die nooit geleerd hadden om te gaan met ondergeschikten van andere landen. Het regende klachten dat het kader van de Waffen-SS de buitenlandse vrijwilligers in kwetsende Herrenmenschen-stijl behandelde. Nog pijnlijker zou het voor de leiding worden, toen de Europese SS-vrijwilligers de inlossing eisten van de hun door de SS-wervers gedane beloften. Hitler zou de autonomie van hun vaderland garanderen. Maar Hitler ontweek die eisen. De leiding van de Waffen-SS trachtte er iets voor in de plaats te stellen. Ze doopte de SS-junkerschule in Bad Tőlz om in een zogenaamde Europese militaire academie en ontwierp plannen voor een gemeenschappelijke toekomst – terwijl ze al lang wist dat deze toekomst nooit werkelijkheid zou woerden. Maar desondanks bleven de Waffen-SS de gebruikelijke leuzen Fűhrer, Trouw en Overwinning’ van de lippen vloeien. En in 1945 wierpen de SS-soldaten zich in de Ardennen en in Hongarije voor hun Fűhrer in de strijd. De Waffen-SS had haar geloof en elan in wezen echter al lang verloren. Gehavend, uitgebloed en vertwijfeld strompelde Adolf Hitlers garde het bittere einde tegemoet.

In het voorjaar van 1943 ontvangt een familie te Zaandam per ‘veldpost’ een brief met het poststempel Nördlingen – 15 mei 1943. Op de enveloppe staat behalve de datum-afdruk ook een briefstempel, voorzien van de Duitse rijksadelaar met het hakenkruis en het inschrift Reserve Lazaret Nördlingen. De afzender die zijn brief in een schools handschrift adresseert, us Frits (--). Een circa 20-jarige kennis uit Wormerveer. Nu ligt hij als SS-grenadier in kamer 29 van het hospitaal. Hij voelt zich op zijn ziekenkamer in het buitenland kennelijk eenzaam: anders zou hij niet geschreven hebben. Want het contact is zo verdund dat hij als een nieuwtje meedeelt dat zijn vader op 10 mei 1940 gevangen gezet is. Bij de Duitse inval worden op grote schaal al degenen gearresteerd, van wie men verwacht dat ze de vijand willen bijstaan. Dat zijn de NSB-ers en ook de communisten, aangezien Duitsland en de Sowjet Unie dan verbonden zijn door het in augustus 1939 gesloten verdrag van Moskou. De gevangenen uit Noord Holland worden overgebracht naar 'de krententuin' te Hoorn. Deze internering blijkt een levensgrote plaats in te nemen binnen de gedachtenwerelde van Frits, die in zijn brief naar voren komt als een eenvoudige jongen uit een keurig gezin, met een hechte band tussen de ouders en hun zoon. En zo’n jongeman zet nu Heil Hitler onder de brief, waarin hij op zijn manier uiteen zet om welke reden hij is toegetreden tot de Waffen-SS.

Regiment 'Westland'

Reeds op 26 mei 1940 wordt de SS Standarte ‘Westland’ opgericht, waarin Nederlanders en Vlamingen kunnen dienst nemen. Meer dan duizend vrijwilligers treden toe tot dit regiment dat bestemd is voor politiediensten in eigen land. Maar in december 1941 wordt het naar München verplaatst. Daar wordt het verenigd met de SS Standarte ‘Nordland’, bestaande uit Noren en Denen, en met de Duitse SS Standarte ‘Germania’. Zo ontstaat op 21 april 1941 de SS divisie ‘ Wiking’, genoemd naar de oude Wikingen of Noormannen, die als grote strijders een eervolle plaats bekleden in de historische voorstellingen van de nazi’s. de nieuwe divisie wordt gevormd in verband met het voornemen tot een oorlog tegen de Sowjet-Unie, die op 22 juni 1941 begint.

Om deel te nemen aan wat in Duitse propaganda ‘de strijd tegen het bolsjewisme’ heet, wordt op 10 juli 1941 het Vrijwilligerslegioen Nederland gesticht. Daarvoor kunnen vrijwilligers van 17 tot 40 jaar zich aanmelden. In naam berust het commando bij luitenant-generaal H. A. Seyffardt, gewezen stafchef van het Nederlandse leger. In de eerste maanden nemen circa duizend Nederlanders dienst. het legioen wordt zoveel mogelijk voorgesteld als een Nederlandse strijdmacht. Maar het behoort tot de Waffen-SS, waarvan de leden ook het uniform dragen. Met wel op de linkerarm een schild in de kleuren oranje-wit-blauw en op de kraag een wolfsangel, een symbool van de NSB. In mei 1943 wordt de formatie omgedoopt in SS Panzer-Grenadier Brigade ‘Nederland’. In totaal moeten 17.000 Nederlanders dienst genomen hebben in de Waffen-SS, waarvan er circa 3700 gesneuveld zijn. Het aantal leden uit ons land dat het ridderkruis behaalt, de hoogste Duitse militaire onderscheiding, is hoger dan uit enig ander bezet gebied, met uitzondering van Letland. Tot deze fanatieke vechters behoren dus ook Zaankanters, onder wie de jeugdige Frits.

De tekst van de brief van Frits, die hier, wordt weergegeven met zijn spelfouten luidt als volgt:

De jonge schrijver beseft kennelijk niet helemaal hoezeer hij als SS-man op weerstand stuit, want hij hoopt op antwoord. Hij zet tenminste zijn adres, dat toch al op de enveloppe staat, ook nog eens onder de brief. Deze bewijst dat hij niet zonder vrucht de lagere school heeft doorlopen: alleen heeft hij als zoveel Zaankanters moeite met het verschil tussen F. en V., terwijl er in de hele brief geen enkele komma staat. En door het verkeren in een Duits milieu sluipen er germanismen in zijn taalgebruik: zoals ‘ op ‘éénmaal’ en ‘met verlof varen’.

Dienstneming

De Duitse inval wordt door Frits aangeduid als het uitbreken van de oorlog. Zijn uiteenzetting waarom hij kort daarna bij de Waffen-SS ging, is duidelijk onvolledig. hij vertelt dat zijn vader zich vóór 1940 buiten de politiek hield met het oog op zijn zaak en uit vrees voor geroddel. Dit kan alleen betekenen dat deze sympathie voor de NSB heeft, maar dit wijselijk zoveel mogelijk verbergt; wat dus klaarblijkelijk onvoldoende gelukt is. Als melkhandelaar behoort hij tot de kleine zelfstandigen, welke groep tijdens de crisis der jaren dertig veelal toegankelijk is voor de propaganda der NSB. Dit mede als gevolg der economische concurrentie vanwege joodse middenstanders.

De vader van Frits is in ieder geval ieder geval anti-semiet. De leden van de burgerwacht die hem gedurende zijn internering bewaken, waren immers stellig lang niet allemaal joods. Toch wordt het hardhandig optreden tegen de gevangenen aan joden toegeschreven. Met dat al zit er in het verhaal van Frits ongetwijfeld een kern van waarheid. De geïnterneerde NSB’ers zijn dikwijls slecht behandeld omdat de verontwaardiging over het Duitse optreden zich tegen hen ontlaadt. Hun slechte ervaringen gedurende de mei-dagen wekken bij leden en aanhangers der NSB verbittering, en deze drijft hen des te meer tot heulen met de vreemde bezetter.

Het is dan ook aannemelijk dat de arrestatie van de vader op 10 mei er aanzienlijk toe bijdraagt dat de zoon zich nog in 1940 meldt voor de Waffen-SS, en dat hijzelf later vertrekt naar de door Duitsers veroverde Oekraïne. Aangezien Frits reeds in oktober 1940 dienst neemt, moet hij lid zijn geworden van de SS Standarte ‘Westland’. Wanneer deze in december naar Duitsland wordt overgebracht, om opgenomen te worden in een front-divisie, komt hij daarvoor kennelijk niet in aanmerking. Dit zal wel te maken hebben met zijn lichaamsconditie.

Frits wordt bewaker in een concentratiekamp. Dat kan Amersfoort of Vught zijn geweest. Nu kan hij dus wraak nemen voor de behandeling welke zijn vader is aangedaan. Maar voor de rol van kampbeul blijkt hij toch niet te voelen, en hij geeft zich daarom op voor de dienst aan het front. In juni 1941, de maand van de aanval op de Sowjet-Unie, kan Frits inderdaad ook vertrekken. En in oktober van dat jaar komt hij weer bij de Standarte ‘Westland’, die nu deel uitmaakt van de SS divisie ‘Wiking’. Deze heeft in 1941 deelgenomen aan de opmars door de Oekraïne. En in 1942 strijdt zij in de Kaukasus. Hier wonen Islamitische volksgroepen. Vandaar dat Frits in zijn brief gewag maakt van Mohammedanen.

Eind 1942 is hij dus gewond geraakt. Ernstig blijkbaar, aangezien hij er niet zeker van is dat hij weer terug zal kunnen keren naar het front. Daar trekt de Wiking-divisie in de loop van 1943 mee terug naar het westen. Van december 1943 tot februari 1944 is zij met vijf divisies van de Wehrmacht ingesloten bij Tsjerkassy in de bocht van de Dnjepr. Tenslotte weten 35.000 van de 56.000 ingeslotenen zich door te slaan naar de Duitse linie. Deze uitbraak wordt gedekt door de divisie ‘Wiking’, die daarbij de helft van haar manschappen verliest.

Het is dus voor Frits maar te hopen at hij in 1943 niet opnieuw geschikt was voor de inzet aan het front. Van zijn voornemen om hier in Nederland te zijner tijd orde op zaken te stellen, is in ieder geval niets terecht gekomen.

Niod www.niod.nl
Waffen-SS www.waffen-ss.nl

GA TERUG NAAR VORIGE PAGINA